R.Narayan et al (CfA), ASCA,ISAS, NASA

İkiz yıldızını yutan
bir Kara
delik

Karadelikler uzay-zamanı delen, kütle çekimsel kuyulardır. Uzay, içinde bulunan gök cisminin kütlesine bağlı olarak bükülür. Yani, uzayı bir çarşaf gibi düşünürsek, gök cisimleri, kütleleriyle orantılı olarak bu çarşafa batarlar. Karadelikler ise, tek bir noktada yoğunlaşmış olduklarından, uzayı delerler. Karadelik yakınındaki uzay parçası, karadelik çevresindeki sonsuz çekim etkisi ile öyle kavislenir ki, uzayın geri kalan kısmına karşı tamamen kapalı hale gelir. Bu kapalı hale gelen bölgenin içindeki hiçbir şey, dış uzaya asla kaçamaz. Bir kara deliğin, dışarıdaki nesneleri yakaladığı, tuzak bölgesine "olay ufku" denir. Bir nesnenin,olay ufkundan kaçıp kurtulabilmesi için, ışık hızından daha hızlı hareket etmesi gerekir. Aşağdaki şekilde bir statik bir karadeliğin kesiti görülmektedir.

 

Astronomik boyutlarda olmadıkça bir kara deliğin biçimini görmek imkansızdır. Her galaksinin merkezinde bir karadelik bulunmaktadır. Sonsuz kütlede olduğu varsayılan bu karadelikler, tekillik denilen tek bir nokta oldukları düşünülmektedir. Merkezdeki bu karadelik o kadar hızla büyümektedir ki, olay ufku hızla genişlemekte ve saniyeler mertebesinde, galaksi merkezindeki yıldızları yutmaktadır. Bu yıkıcı ve gizemli devler, evrenin en muammalı cisimleridir. Tesbit edilmiş olan bazı galaktik merkezli Karadelikler Tablo 1 de gösterilmiştir.

Galaksi	Yorum	Yıldız Kümesi	Tip	Mesafe1	Parlaklık2	Kütle3
Samanyolu			Sbc	28,000	1.9	2 Milyon
NGC 224 = M31	Andromeda Nebulası	Andromeda	Sb	2.3 Milyon	5.2	30 Milyon
NGC 221 = M32	Satellite of M31	Andromeda	E2	2.3 Milyon	0.25	3 Milyon
NGC 3115		Sextans	SO	27 Milyon	14.2	2 Milyon
NGC 3377	in Leo Spur galaktik grubu	Virgo	E5	32 Milyon	5.2	100 Milyon
NGC 3379 = M105	in Leo Spur galaktik grubu	Virgo	E1	32 Milyon	13	50 Milyon
NGC 4151	STIS recorded gas moving at thousands of mpr
NGC 4258	Maser Detection	Canes Venacti	Sbc	24 Milyon	1.3	40 Milyon
NGC 4261	Off center from host, 800ly acc. disk	Virgo	E2	90 Milyon	33	400 Milyon
NGC 4374 = M84	deduced from rotational speed of gas(STIS); Credit: Gary Bower, Richard Green (NOAO), the STIS Instrument Definition Team, and NASA	Virgo		50 milyon		300 Milyon
NGC 4486 = M87	Çok Parlak	Virgo	E0	50 Milyon	56	3 Milyar
NGC 4486b	Satellite of M87	Virgo	E0	50 Milyon	0.82	500 Milyon
NGC 4594 = M104	The Sombrero	Virgo	Sa	30 Milyon	47	1 Milyar
NGC 6251	Karadelik nedeniyle deforme olmuş accretion (yakalama) diski
NGC 7052	jets askew from accr. disk	Velpecula	Eliptikl	191 Milyon	?	300 Million

1. Işık hızı birimi
2. 1 milyar güneş parlaklığı birimi
3. 1 Güneş kütlesi birimi

Galaksi Merkezlerindeki Karadelikler :
Bütün Galaksilerin merkezlerinde karadelikler olduğu bugün artık bilinmektedir.Hubble teleskopu gibi bazı enstrumanları kullanan astronomlar, bütün büyük galaksilerin merkezlerinin çok yoğun bir maddeden meydana geldiğini anlamış bulunmaktadırlar. İncelenen bütün galaksilerde,galaksi merkezine yaklaştıkça, yıldızların hızlarının arttığı gözlenmiştir. (17 Ekim 1999)
[D.Richstone (U.Mich) et al
HST,NASA.]

Yıldızların çökmesiyle oluşan karadelikler, kendilerine yakın bir ikiz yııldız ile bulunabilirler. Resimlerde,bir
karadeliğin ikizini nasıl çektiği ve yıldız maddesinin girdap yaparak karadeliğe nasıl aktığı görülmektedir.
Bu sırada karadelik çevresinde, bir yakalama diski meydana gelmektedir.
                     

NASA'nın yaptığı en son araştırmalardan birinde, bir uydu grubu kullanılmaktadır.Bu araştırmada, Einstein'in genel relativite teorisinin öngördüğü uzay-zaman bükülmesini haritalayarak, bir karadeliğin yakınındaki aşırı çekim olayının ne kadar büyük olduğu ortaya konulmaya çalışılmaktadır. Araştırmalarda, Güneşten 10-100 misli büyüklükte ve Güneşten milyarlarca daha büyük kütledeki (Galaksi merkezlerindeki) karadelikler olmak üzere, iki grup karadelik üzerinde incelemeler yapılmaktadır. Bu konudaki en son bulgular, gerek bizim galaksimizde, gerekse diğer galaksilerde, galaksi merkezinde çekirdek rolü oynayan, bir süper kütleli karadelik bulunduğu anlaşılmıştır.

Yukarıda da ifade edildiği gibi, Güneşin kütlesinden yaklaşık 50 misli daha büyük karadelikler, çok büyük kütleli yıldızların çöküşüyle meydana gelirler. Ancak, süper kütleye sahip olan bir karadeliğin oluşması, yoğun galaksi çekirdeğindeki bir karadeliğin, gazları ve normal yıldızları yutmasıyla gerçekleşir.Uygun şartlar altında binlerce güneş kütlesine sahip bir karadelik, kainatın ömrünün belli bir bölümünde, güneşin kütlesinin milyonlarca, hatta milyarlarca misli büyüyebilir. Büyük kütleli bir karadelik oluşumunda alternatif bir teori de şöyledir; Yoğun galaksi çekirdeğindeki gaz o kadar yoğunlaşır ki, bundan süper kütleli bir yıldız teşekkül eder. Bu yıldız kısa zamanda çökerek büyük kütleli bir karadeliğe dönüşür.

 <<<Geri    İleri>>>